Delen:
10 bezienswaardigheden zichtbaar in de zuidelijke hemel met het blote oog
Met slechts 12 procent van de wereldbevolking ten zuiden van de evenaar, kunnen de juwelen in de zuidelijke nachthemel half geheim blijven. Sommige sterren, sterrenbeelden en zelfs melkwegstelsels blijven verborgen voor de aanblik van sterrenkijkers op het noordelijk halfrond en hun verhalen zijn onbekend.
Nog beter, veel van deze zuidelijke bezienswaardigheden kunnen zonder een telescoop worden bekeken. Het enige wat je nodig hebt is een heldere nacht weg van een stad. Denk aan woestijnen in Afrika en Australië. Denk aan hoge bergtoppen in Nieuw-Zeeland. Denk aan geïsoleerde eilanden ... nou ja, vrijwel overal. Er is veel ruimte op het zuidelijk halfrond.
10 Het Zuiderkruis
Het Southern Cross, officieel bekend als Crux, is de kleinste van de 88 erkende sterrenbeelden en nog steeds een van de bekendste. Het verschijnt op de vlaggen van Australië, Nieuw-Zeeland, Brazilië, Papoea-Nieuw-Guinea en Samoa. Het sterrenbeeld heeft een uitgesproken kruisvorm gevormd door vier sterren, hoewel afbeeldingen vaak een (kleinere) vijfde heldere ster, Epsilon Crucis, bevatten.
Crux werd genoemd door westerse ontdekkingsreizigers, die, omdat ze christen waren, de vorm vergeleken met het crucifix en het als een zuidelijk kenmerk noemden. Veel culturen die al op het zuidelijk halfrond aanwezig zijn, hebben dit echter op een andere manier ervaren. In de Maori-cultuur van Nieuw Zeeland bijvoorbeeld, omvatten interpretaties een anker of de stop van het gat waaruit de stormwinden bliezen.
9 Alpha Centauri
Hoewel we zien wat een ster lijkt te zijn, is Alpha Centauri een sterrensysteem bestaande uit drie sterren: twee gesloten in een binaire baan en een derde ster rondom die baan, genaamd Proxima Centauri. Deze sterren zijn aanzienlijk kleiner dan degene die we om hen heen zien. Ze lijken echter op dezelfde grootte, omdat ze zoveel dichterbij zijn. Zoals de naam al doet vermoeden, is Proxima Centauri de dichtstbijzijnde ster in de hemel na onze eigen zon.
Proxima Centauri is nog steeds een aanzienlijke afstand weg bij 4,22 lichtjaar. Dat sterrenlicht dat we kunnen zien is nog steeds meer dan vier jaar oud, en we zijn nog lang niet in de buurt van het vriendelijk worden met deze buur. Het verste bereik van een missie tot nu toe is die van Voyager 1. In 41 jaar is het niet alleen niet ver weg van een jaar of wat licht, maar het is niet eens een dagje weg. Op dit moment heeft NASA het bijgehouden op iets minder dan 20 lichturen van de aarde. Als het gaat om ruimte, is nabijheid relatief.
8 Beta Centauri
Hoewel het letterlijk door de buurman wordt overtroffen, is de heldere ster die net door Alpha Centauri zit ook de moeite van het overwegen waard. Allereerst is het niet echt een buurman. Alpha Centauri is hier veel dichter bij ons dan bij Beta Centauri, dat 348.83 lichtjaren van ons verwijderd is. Beta Centauri is gewoon veel groter en helderder. Dus hoewel het veel verder terug in de lucht zit, lijkt het slechts een beetje zwakker. Kijkend naar de sterren, is het gemakkelijk om te vergeten dat ze bestaan in deze 3-D ruimte boven ons, niet geplakt op een 2D-blad.
Gezamenlijk creëren Alpha en Beta Centauri de 'wijzersterren', omdat ze je naar het Zuiderkruis kunnen leiden of "richten". Maak een lijn van Alpha naar Beta en je richt je ogen er recht op. Hoewel dit kruis vrij duidelijk is als je het eenmaal hebt gevonden, kan het verwarrend zijn wanneer je naar een enorm veld met stippen staart - er zijn veel kruisjes. Een dergelijk asterisme heeft zelfs de naam "False Cross" gekregen omdat het zo veel sterrenkijkers heeft weggehaald, gedeeltelijk als gevolg van het creëren van een groter kruis dan het ware kruis.
7 Centaurus
Het sterrenbeeld Boogschutter beeldt een bekwame boogschutter af die ook een centaur-half mens en half paard is. Hij is echter niet de enige. Alpha Centauri is de helderste ster en de linkervoet in Centaurus. De specifieke mythologische centaur die deze constellatie moet vertegenwoordigen is onbekend, maar velen suggereren Chiron (de man die Hercules heeft opgeleid).
Dit sterrenbeeld is nu vrij moeilijk te herkennen vanaf het noordelijk halfrond en op de meeste plaatsen kun je het helemaal niet zien. Maar aan de oude Grieken die het noemden, zou Centaurus veel prominenter zijn geweest, totdat de beweging van de Aarde het verder onder de horizon plaatste. De as van de aarde wiebelt, waardoor de zichtbaarheid van de sterrenbeelden vanaf verschillende punten op de planeet in de loop van de tijd langzaam verschuift. Dit staat bekend als de precessie van de equinoxen. De verandering is minuscuul genoeg dat het een millennium zal duren om een verschil op te merken. Maar dat was meer dan genoeg om de nachtelijke hemel anders te laten lijken op de Babyloniërs dan bij de oude Grieken en weer anders voor ons.
6 De zuidelijke hemestam
Alles wat we op het zuidelijk halfrond opvallend kunnen zien, ligt dicht bij de zuidelijke hemelpool, het denkbeeldige punt dat je in de lucht zou bereiken als je een rechte lijn zou trekken vanaf de zuidpool. De hele nachtelijke hemel lijkt rond dat punt te bewegen met de spin van de aarde.
Vanaf het noordelijk halfrond is de noordelijke hemelpool vrij gemakkelijk te vinden, gemarkeerd door de heldere ster Polaris. Om door de sterren te navigeren, is het essentieel om de Noordpool of de Zuidelijke Celestial Pool te vinden. Op het zuidelijk halfrond moet je iets creatiever zijn, want er is geen duidelijke ster die de zuidelijke hemelpool markeert.
De gemakkelijkste manier is om te beginnen door terug te gaan naar het Zuiderkruis. Trek een denkbeeldige lijn van het hoofd naar de voet van het kruis en verleng deze naar buiten in de nachtelijke hemel. Maak vervolgens een nieuwe lijn vanuit het midden van de twee wijzersterren en verleng deze tot de eerste. Waar je twee denkbeeldige lijnen samenkomen, is ongeveer de Zuidelijke Celestiale Pool. Hieruit kunnen navigators de vier kompaspunten bepalen met behulp van de sterren.
5 De emoe in de lucht
Net naast het Zuiderkruis kan een heldere nacht de Emoe in de hemel onthullen, een van de weinige hemelhemelelementen die bestaat uit donkere delen van de hemel in plaats van de sterren zelf. Deze plekken worden gecreëerd door het stof van de kolenmijnnevel die het licht van de sterren achter hen verduistert. Deze stofstroken strekken zich uit in een lange, dunne vorm die op een emoe lijkt, te beginnen met de vorm van het hoofd vlak bij het Zuiderkruis en zich uitstrekkend in het hele lichaam.
Sommige Australische Aboriginal Dreamtime-verhalen beschouwen emus als scheppende geesten die over het land zouden vliegen, en hetzelfde wezen was vertegenwoordigd in de nachtelijke hemel erboven. De Inca's gebruikten ook de kolennevel om veel luchtfuncties te creëren. Ze zagen een rivier vol met dieren aan hun hemel, waaronder een patrijs en een lama.
4 Omega Centauri
Binnen Centaurus schijnt een bolvormige cluster die je met het blote oog kunt zien. Hoewel dit op zich zeldzaam is, is Omega Centauri ook de grootste bolvormige cluster in de Melkweg en bevat het enkele van de oudste sterren die je kunt zien aan de nachtelijke hemel, naar schatting zo'n 12 miljard jaar oud. De grootte van het cluster stelt ons in staat om het te zien ondanks dat het 17.000 lichtjaren verwijderd is.
Een bolvormige cluster is een immens dichte bal van samengeklonterde sterren. Ze worden bij elkaar gehouden door de krachten van de eigen zwaartekracht van hun sterren. De bolvormige sterrenhopen van de Melkweg worden verondersteld te zijn gevormd voordat onze Melkweg afgevlakt was tot een spiraalvormige schijf.
Omega Centauri kan echter een andere oorsprong hebben. Het kan het overblijfsel zijn van een oud dwergstelsel. De theorie is dat dit sterrenstelsel eens tegen het onze aan botste, waardoor de buitenarmen eruit werden gerukt en de kern achter zich lieten. In het centrum van elke melkweg is een zwart gat, en als de theorie juist is, is dit zwarte gat nog steeds aanwezig, met zijn zwaartekracht om dit oude cluster intact te houden.
3 De Magellanic Clouds
Hoewel dit wolken lijken, bewegen ze niet en worden ze nooit beïnvloed door de wind. Ze zijn eigenlijk twee andere sterrenstelsels in de nachtelijke hemel. Ze worden de Magellanic Clouds genoemd, met hun "ontdekking" geaccrediteerd aan Magellan vele eeuwen nadat andere culturen ze hadden verwerkt in hun sterrenkaarten en verhalen.
De Grote en Kleine Magelhaense Wolken zijn relatief kleine dwergstelsels en zijn veel kleiner dan onze dreigende buur Andromeda. De grootste heeft ongeveer 30 miljard sterren en de kleinere drie miljard. Die cijfers lijken vrij klein als je bedenkt dat we minstens 200 miljard hebben in de Melkweg. De twee sterrenstelsels zijn in een baan rond de onze.
2 Carina
Je hebt misschien gemerkt dat er niet veel sterrenbeelden in dit artikel zijn genoemd. Dat komt omdat alleen die sterrenbeelden naast het zuidelijk hemelpunt absoluut geen fatsoenlijke kijktijd ten noorden van de evenaar zullen krijgen. Na Crux en Centaurus is Carina de enige andere constellatie die hoofdzakelijk in het zuiden blijft. Carina is de Latijnse naam voor de kiel van een schip. In feite was het ooit onderdeel van een heel schip onder een andere en meer oude classificatie van sterren. Dat schip, Argo Navis genaamd, werd uiteindelijk in de moderne sterrenbeelden in drieën gebroken, waarbij de achtersteven en de zeilen Puppis en Vela werden.
Binnen dit sterrenbeeld is er een nevel zichtbaar voor het blote oog. De Carina-nevel is vier keer groter dan de bekende Orionnevel en schijnt fel ondanks dat hij veel verder weg is. Het is waarschijnlijk alleen minder beroemd omdat het zo ver naar het zuiden is.
1 Canopus
Canopus is de helderste ster binnen het sterrenbeeld Carina. Meer dan dat, het kost de zilveren medaille als de op één na helderste ster in de hele nachtelijke hemel, alleen verliesend aan Sirius. Canopus was bekend bij Polynesische navigators, die over een uitgebreide kennis van sterren beschikten en met uitzonderlijke nauwkeurigheid konden navigeren met behulp van deze kennis in combinatie met een scherp begrip van andere omgevingsfactoren, zoals wind. Canopus, zo zichtbaar, was een belangrijke navigatie-marker.
In latere jaren was Canopus opnieuw belangrijk voor navigatie, dit keer voor ruimtevaartuigen. Canopus is zo helder dat NASA het soms gebruikt als referentiepunt voor de sensoren in hun vaartuig om hun positie te berekenen. Omdat het echter zo ver naar het zuiden ligt, is het niet tot in detail bestudeerd.